قهوه یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های جهان است و در کشور ایران نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. این نوشیدنی که در گذشته در جوامع مختلف به عنوان یک نوشیدنی روزمره و اجتماعی مصرف می‌شده، امروزه بخشی جدانشدنی از فرهنگ کافه‌نشینی و گردهمایی‌های اجتماعی ایرانی‌ها است. از آنجا که قهوه در ایران تاریخی طولانی دارد، تغییرات و تحولات زیادی در مصرف و نحوه تهیه آن مشاهده می‌شود. در این مقاله، به بررسی فرهنگ قهوه در ایران، تاریخچه آن، نحوه مصرف و تحولات آن در دوران معاصر خواهیم پرداخت.
بیشتر بخوانید: فشار بخار اسپرسو ساز چیست؟ اسپرسوساز چند بار خوبه؟
فهرست مطالب
تاریخچه ورود قهوه به ایران
قهوه به احتمال زیاد از طریق مسیرهای تجاری دریای سرخ و یا از سوی عثمانی‌ها وارد ایران شده است. بسیاری از مورخان بر این باورند که قهوه ابتدا در قرن هفدهم میلادی (حدود قرن ۱۱ هجری) از یمن به ایران آمده است. در آن زمان، قهوه به‌عنوان یک نوشیدنی آرام‌بخش و گیاهی با خواص درمانی شناخته می‌شد.
در دوران صفویه (قرن ۱۷ میلادی)، قهوه‌خانه‌ها در ایران تأسیس شدند. این مکان‌ها به مکانی برای اجتماع افراد مختلف تبدیل شدند و نه تنها قهوه بلکه گفت‌وگوهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز در این فضاها جریان داشت. در این دوره، قهوه به‌عنوان یک نوشیدنی لوکس و نماد فرهنگ شهری شناخته می‌شد.
قهوه در فرهنگ ایرانی: نمادِ دوستی و گردهمایی‌ها
در ایران، قهوه نه تنها یک نوشیدنی است، بلکه سمبل روابط اجتماعی و فرهنگی است. در گذشته، قهوه‌خانه‌ها جایی برای برگزاری مجالس و محافل ادبی و سیاسی بودند. شاعران، نویسندگان و روشنفکران ایرانی در این مکان‌ها گرد هم می‌آمدند و در زمینه‌های مختلف فرهنگی بحث و تبادل نظر می‌کردند.
امروزه نیز قهوه در بسیاری از موقعیت‌های اجتماعی مانند ملاقات‌های دوستانه، قرارهای کاری، و حتی مراسم‌های رسمی، جایگاه ویژه‌ای دارد. نوشیدن قهوه در ایران به‌ویژه در کنار پذیرایی از مهمانان و در مجالس مهم اجتماعی، همواره نمادی از مهمان‌نوازی است.
بیشتر بخوانید: چگونه با اسپرسوساز کاپوچینو درست کنیم؟
انواع قهوه در ایران
در ایران، مصرف قهوه به چندین روش مختلف صورت می‌گیرد. از جمله معروف‌ترین انواع قهوه که در فرهنگ ایرانی محبوب هستند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قهوه ترک: این نوع قهوه که به‌ویژه در نواحی شمال غرب ایران محبوب است، به‌صورت کاملاً غلیظ و شیرین تهیه می‌شود. قهوه ترک معمولاً در فنجان‌های کوچک سرو می‌شود و به‌دلیل غلظت زیاد، طعم متمایز و قوی دارد.
- قهوه فیلتر: در سال‌های اخیر، قهوه فیلتر و قهوه‌های سبک‌تر نیز در ایران محبوب شده‌اند. این نوع قهوه معمولاً در کافه‌ها و مراکز قهوه‌سازانه به‌صورت دم‌کرده و صاف شده سرو می‌شود.
- کافه لاته و کاپوچینو: در دهه‌های اخیر، با رشد فرهنگ کافه‌نشینی، نوشیدنی‌هایی مانند کافه لاته و کاپوچینو در ایران محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. این نوشیدنی‌ها به‌ویژه در بین جوانان و افرادی که به دنبال تجربه طعم‌های متفاوت هستند، طرفداران زیادی دارند.
- قهوه دمی (فرنچ‌پرس): قهوه‌های دمی یا فرنچ‌پرس که در آن‌ها دانه‌های قهوه با آب داغ ترکیب می‌شود، نیز در برخی از کافه‌ها و خانه‌ها طرفداران خاص خود را دارند. این روش استخراج طعمی ملایم‌تر و پرعمق‌تر از قهوه فراهم می‌آورد.
روند رشد کافه‌ها و کافه‌نشینی در ایران
با گذشت زمان و به‌ویژه پس از دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی، فرهنگ کافه‌نشینی در ایران دستخوش تغییرات زیادی شده است. ظهور کافه‌های مدرن و تغییرات در سبک زندگی باعث شده است که مصرف قهوه به یک عادت اجتماعی و فرهنگی برای بسیاری از افراد تبدیل شود. کافه‌ها امروزه مکانی برای ملاقات با دوستان، گذراندن اوقات فراغت یا حتی انجام کارهای شخصی و حرفه‌ای هستند.
در بسیاری از شهرهای بزرگ ایران، به‌ویژه تهران، کافه‌ها به مکان‌های مهمی برای تبادل افکار و تجربه‌های فرهنگی تبدیل شده‌اند. این فضاها علاوه بر اینکه برای مصرف قهوه و سایر نوشیدنی‌ها مناسب هستند، به‌عنوان یک مرکز فرهنگی و هنری عمل می‌کنند و میزبان هنرمندان، نویسندگان، و علاقمندان به فرهنگ و هنر هستند.
بیشتر بخوانید: راهنمای خرید اسپرسوساز خانگی
تأثیر جهانی شدن و ورود برندهای خارجی
با گسترش رسانه‌های اجتماعی و ارتباطات جهانی، برندهای قهوه خارجی مانند استارباکس و دیگر برندهای مشهور وارد بازار ایران شده‌اند. این برندها با ارائه انواع نوشیدنی‌های قهوه مدرن و بین‌المللی، تأثیر زیادی بر فرهنگ مصرف قهوه در ایران گذاشته‌اند. در نتیجه، جوانان ایرانی به‌ویژه در کلان‌شهرها به مصرف انواع قهوه‌های جدید و خاص علاقه‌مند شده‌اند.
قهوه در زندگی روزمره ایرانی‌ها
در زندگی روزمره ایرانی‌ها، قهوه معمولاً در کنار چای، نوشیدنی اصلی است. بسیاری از ایرانی‌ها قهوه را به‌طور معمول در خانه یا محل کار می‌نوشند، اما کافه‌نشینی تبدیل به یک پدیده اجتماعی و فرهنگی مهم در سال‌های اخیر شده است. حتی در جشن‌ها، مهمانی‌ها و مراسم‌های خاص، قهوه به‌عنوان نوشیدنی پذیرایی مهمانان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تحولات مصرف قهوه در ایران
مصرف قهوه در ایران به‌ویژه در چند دهه اخیر دستخوش تحولات زیادی شده است. این تغییرات نه تنها در نحوه تهیه و مصرف قهوه، بلکه در سبک زندگی، فرهنگ اجتماعی و تعاملات فرهنگی ایرانی‌ها با سایر جوامع نیز تاثیرات چشمگیری داشته است. این تحولات نشان‌دهنده تغییرات بنیادین در عادات مصرف نوشیدنی‌ها و نیز انتقال فرهنگ قهوه از دنیای سنتی به دنیای مدرن است.
الف) تغییر در شیوه‌های تهیه و مصرف قهوه
در گذشته، قهوه در ایران بیشتر به‌صورت سنتی و در قهوه‌خانه‌ها و خانه‌ها به روش‌های سنتی مانند “قهوه ترک” یا “قهوه جوش” تهیه می‌شد. این روش‌ها به‌ویژه در نواحی شمال غربی و غرب ایران رایج بود و قهوه به‌عنوان یک نوشیدنی گرم و مهمانی‌پذیر در جلسات اجتماعی و خانوادگی مصرف می‌شد.
اما با گذشت زمان، تغییرات در فناوری‌های مربوط به تهیه قهوه، باعث شد که شیوه‌های جدیدتری برای تهیه و مصرف قهوه در ایران معرفی شوند. دستگاه‌های اسپرسو، فرنچ‌پرس، و فیلتر قهوه که در گذشته شاید کمتر شناخته شده بودند، امروزه جای خود را در خانه‌ها و کافه‌ها باز کرده‌اند. این تحولات باعث شده که مردم به‌جای روش‌های قدیمی‌تر، از قهوه‌های دمی، اسپرسو و لاته‌های متفاوت استفاده کنند و در نتیجه طعم‌ها و نوشیدنی‌های متنوع‌تری را تجربه کنند.
ب) رشد کافه‌نشینی و تغییرات در فرهنگ اجتماعی
یکی از مهم‌ترین تحولات در مصرف قهوه در ایران، رشد فرهنگ کافه‌نشینی است. کافه‌ها که در گذشته به‌عنوان فضاهایی برای ملاقات‌های دوستانه و ادبی در نظر گرفته می‌شدند، امروزه تبدیل به مکان‌های مهمی برای انجام ملاقات‌های کاری، بحث‌های علمی و حتی فضای‌های آموزشی شده‌اند. به‌ویژه در کلان‌شهرهایی چون تهران، شیراز و اصفهان، کافه‌ها به مرکزی برای تبادل افکار، هنر و فرهنگ تبدیل شده‌اند.
این فضاها نه تنها برای نوشیدن قهوه، بلکه برای تجربه انواع نوشیدنی‌های قهوه‌دار و دمنوش‌ها، ازجمله نوشیدنی‌های گرم و سرد و حتی نوشیدنی‌های ترکیبی با طعم‌های خاص، مورد توجه قرار گرفته‌اند. به‌طور خاص، در کافه‌های ایرانی، جوانان، دانشجویان و متخصصان به‌دنبال محیطی برای تعامل و انجام کارهای روزمره خود هستند. کافه‌ها به مکانی برای اجتماعات کوچک، جلسات کاری و حتی رویدادهای فرهنگی تبدیل شده‌اند.
ج) تنوع در انواع نوشیدنی‌های قهوه
در سال‌های اخیر، تنوع نوشیدنی‌های قهوه در ایران گسترش یافته است. برخلاف گذشته که مصرف قهوه بیشتر محدود به قهوه ترک و قهوه جوش بود، امروزه انواع مختلف قهوه‌های مدرن در کافه‌ها و خانه‌ها تهیه می‌شوند. از جمله این نوشیدنی‌ها می‌توان به اسپرسو، کافه لاته، کاپوچینو، ماکیاتو، موکا و حتی نوشیدنی‌های جدیدتری چون “فرابتچینو” اشاره کرد که در کافه‌های بزرگ و برندهای معروف قهوه در ایران موجود است.
این تنوع نوشیدنی‌ها باعث شده که قهوه به‌عنوان یک نوشیدنی جهانی و مدرن در ایران جا بیافتد و بسیاری از جوانان به دنبال تجربه طعم‌های جدید و متنوع از قهوه باشند. این روند گویای تغییرات فرهنگی و تمایل به جهانی‌شدن ذائقه‌های نوشیدنی در ایران است.
د) تاثیر جهانی شدن و برندهای قهوه
در دهه‌های اخیر، با ورود برندهای جهانی قهوه به بازار ایران، مصرف قهوه دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. برندهایی مانند استارباکس، دانکن دوناتس و کافه بین، علاوه بر اینکه نوشیدنی‌های قهوه‌ای مدرن را در دسترس عموم قرار داده‌اند، همچنین فرهنگ قهوه‌نشینی را به شکلی جهانی و حرفه‌ای‌تر به ایران معرفی کرده‌اند. این برندها نه تنها تنوع در نوشیدنی‌ها و طعم‌ها را گسترش داده‌اند، بلکه باعث شده‌اند که ایرانی‌ها با مفاهیم جدیدی از مصرف قهوه آشنا شوند.
این برندهای جهانی همچنین باعث شده‌اند که قهوه به‌عنوان یک نوشیدنی لوکس و در عین حال روزمره در ایران شناخته شود و مصرف آن در میان افراد با سلیقه‌های مختلف، از جمله جوانان و حرفه‌ای‌ها، گسترش یابد.
ه) توجه به کیفیت قهوه و دانه‌های تازه
همزمان با تغییرات در نحوه مصرف قهوه، در سال‌های اخیر توجه بیشتری به کیفیت دانه‌های قهوه و فرآیندهای دقیق تولید آن‌ها جلب شده است. بسیاری از کافه‌ها و فروشگاه‌های قهوه ایرانی به سمت استفاده از دانه‌های قهوه تازه، با کیفیت بالا و از منابع معتبر جهانی روی آورده‌اند. در این زمینه، فرهنگ مصرف قهوه در ایران به‌طور فزاینده‌ای به سمت مصرف قهوه‌هایی با کیفیت بیشتر و روش‌های استخراج دقیق‌تر حرکت کرده است.
علاوه بر این، بسیاری از ایرانی‌ها به خرید قهوه‌های دست‌ساز و باریستاهای حرفه‌ای برای تهیه نوشیدنی‌های خود علاقه دارند. این امر نشان‌دهنده رشد آگاهی از جزئیات تهیه قهوه و اهمیت طعم و عطر در فرآیند مصرف است.
و) نقش رسانه‌های اجتماعی در گسترش فرهنگ قهوه
یکی دیگر از عواملی که باعث تحولات در مصرف قهوه در ایران شده است، تاثیر رسانه‌های اجتماعی و اینترنت است. با رشد فضای آنلاین، بسیاری از افراد به راحتی با انواع نوشیدنی‌ها، روش‌های تهیه قهوه و برندهای مختلف آشنا می‌شوند. این فضای آنلاین باعث شده که قهوه به یک پدیده مد روز تبدیل شود و نوجوانان و جوانان ایرانی با آخرین روندهای جهانی در این زمینه همراه شوند.
از طرف دیگر، این رسانه‌ها به کسانی که علاقه‌مند به یادگیری و تجربه انواع مختلف قهوه هستند، این امکان را داده‌اند که با استفاده از آموزش‌های آنلاین و نظرات کاربران دیگر، از طعم‌های جدید لذت ببرند و حتی نحوه درست کردن قهوه را در خانه‌های خود تجربه کنند.
نتیجه گیری
فرهنگ قهوه در ایران، همچون بسیاری از جنبه‌های دیگر فرهنگی، دستخوش تغییرات و تحولات فراوانی بوده است. از ورود قهوه به ایران در دوران صفویه تا پذیرش قهوه‌های مدرن و رشد فرهنگ کافه‌نشینی، قهوه به بخشی جدانشدنی از زندگی روزمره ایرانی‌ها تبدیل شده است. این نوشیدنی که در گذشته تنها در قهوه‌خانه‌ها مصرف می‌شد، امروزه به یک نماد از دوستی، مهمان‌نوازی و زندگی اجتماعی تبدیل شده است.
